Trong hành trình tâm linh, hai khái niệm thường được nhắc đến nhiều nhất là giác ngộ và giải thoát. Đây không phải là hai mục tiêu xa vời hay chỉ dành cho những người tu hành ẩn dật, mà chính là trạng thái sống tỉnh thức và tự do ngay trong hiện tại, có thể được trải nghiệm bởi bất kỳ ai.
Giác ngộ không phải là trở thành một con người khác, cũng không phải là đạt đến một cảnh giới siêu phàm. Giác ngộ đơn giản là thấy rõ sự thật: thân này, tâm này, cảm xúc, và mọi ý nghĩ chỉ là những pháp đang sinh – diệt tự nhiên, không có một "cái tôi" cố định. Khi thấy được bản chất vô thường, khổ, vô ngã của mọi hiện tượng, ta không còn lầm lẫn cho rằng có một "tôi" đang kiểm soát tất cả, đang nắm giữ tất cả. Ngay khoảnh khắc ấy, màn sương vô minh tan đi, trí tuệ bừng sáng và ta thấy rõ mọi sự vật vốn như nó đang là.
Giải thoát không phải là đi đến một nơi chốn xa xôi hay tích lũy công đức để đổi lấy một cảnh giới tốt đẹp. Giải thoát là sự tự do trong chính tâm mình: không còn bị trói buộc bởi tham lam, sợ hãi, giận dữ, hay chấp thủ. Một khi đã thấy rõ bản chất của thực tại, tâm tự nhiên buông xả. Không còn nắm giữ được – mất, khen – chê, thành – bại, hay bất cứ điều gì có thể làm tâm ta dao động, thì ngay đó, giải thoát hiện hữu. Thậm chí, nếu còn chấp vào khái niệm "Niết Bàn" như một điều để đạt tới, thì vẫn còn vướng mắc. Chỉ khi buông cả sự tìm cầu, tâm mới thực sự thảnh thơi.
Giác ngộ và giải thoát không phải là hai bước tách biệt, mà là một quá trình đồng thời. Thấy đúng chính là giác ngộ; buông bỏ chính là giải thoát. Khi thấy rõ sự thật, tâm liền buông xả; và khi buông xả, ta ngay lập tức chạm vào sự tự do. Chúng giống như hai mặt của một đồng xu, không thể có mặt này mà thiếu mặt kia. Giác ngộ là tuệ giác thấy rõ, còn giải thoát là kết quả tự nhiên của sự thấy rõ ấy.
Giác ngộ và giải thoát không phải là chuyện của tương lai xa, mà là khả năng sống tỉnh thức và tự do ngay trong từng khoảnh khắc hiện tại. Chúng ta có thể trải nghiệm điều đó trong những việc nhỏ bé nhất:
Khi giận dữ, ta nhận ra "cơn giận không phải là tôi", nhờ vậy mà không còn bị nó chi phối, không hành động theo nó.
Khi được khen hay chê, ta biết đó chỉ là âm thanh thoáng qua, là những ý niệm của người khác, không mang tính tuyệt đối về giá trị của mình.
Khi mất mát, ta thấy rõ vô thường, nhờ vậy không còn khổ đau vì nắm giữ những điều vốn dĩ không thể nắm giữ.
Mỗi khi ta thực hành sự thấy đúng và buông bỏ, dù chỉ trong một khoảnh khắc, ta đang chạm vào bản chất của giác ngộ và giải thoát. Đó là con đường sống để trở về với sự an lạc và tự do vốn có trong mỗi chúng ta.